Vluchtelingen helpen is niet crimineel, maar verplicht

OneWorld

Op een kaart van Europa steekt de Italiaanse laars deels onder water. Een spartelende man wordt met de zool van de laars kopje onder gehouden. De Spaanse cartoonist Eneko geeft het migratiebeleid van de Italiaanse regering treffend weer. Maar het is niet alleen Italië dat liever mensen lijkt te zien verdrinken dan dat het zijn humanitaire én wettelijke plicht nakomt om hulp te bieden.

 

Dit verhaal kun je ook lezen op de site van OneWorld

In januari dit jaar nam Nederland zes migranten op van de boot van hulporganisatie Sea-Watch. Zes mensen. Toenmalig staatssecretaris Mark Harbers (VVD) benadrukte meteen dat we vooral niet moesten wennen aan dergelijke goeddoenerij, want dit zou echt de laatste keer zijn dat Nederland zwichtte voor de druk van een hulporganisatie.

Harbers trad in mei af als staatssecretaris, maar zijn partij houdt zich stug aan zijn woord. Toen de Sea-Watch 3, een onder de Nederlandse vlag varende boot met 42 opvarenden aan boord, moest aanmeren in een veilige haven, gaf Nederland niet thuis. Uiteindelijk meerde de boot na twee weken ronddobberen zonder toestemming aan in de haven van Lampedusa. De Duitse kapitein Carola Rackete werd daar gearresteerd. De opvarenden zullen worden verdeeld over Frankrijk, Duitsland, Finland, Portugal en Luxemburg.

Hoewel het dus ‘geregeld’ werd terwijl Nederland de andere kant opkeek, was voor de VVD de kous daarmee niet af. Kamerlid Jeroen van Wijngaarden pleitte er vorige week woensdag voor om bemanningsleden die onder de Nederlandse vlag varen en zonder toestemming mensen van bootjes oppikken, strafbaar te stellen. Diezelfde dag kwamen 53 mensen om bij een aanval op een detentiecentrum in Libië en verdronken tachtig anderen in zee bij Tunesië nadat ze Libië waren ontvlucht.

Van Wijngaarden kon rekenen op steun van een Kamermeerderheid (PVV, CDA, SGP en FvD), maar kreeg ook kritiek. Joël Voordewind van de ChristenUnie dreigde zelfs even met een kabinetsval, mocht het voorstel er echt komen. Zo net voor de jaarlijkse Binnenhofbarbecue zat waarschijnlijk niemand te wachten op gedoe, want donderdag in de Tweede Kamer klonken de plannen alweer een stukje gematigder. Het kabinet gaat de rol van reddingsschepen ‘onderzoeken’, kondigde Van Wijngaarden aan, en er zal gekeken worden naar mogelijkheden om te voorkomen dat ze mensensmokkelaars in de kaart spelen. Voordewind nam genoegen met de herziene tekst en zo begon Den Haag toch nog gezellig aan het zomerreces.

Morele en juridische plichten
Maar het zaadje is geplant. Er zullen opnieuw mensen uit het water worden gehaald door hulporganisaties en er zal opnieuw bij Nederland worden aangeklopt wanneer boten een veilige haven nodig hebben of als migranten moeten worden opgevangen. Als er maar vaak genoeg proefballonnetjes als die van Van Wijngaarden worden opgelaten, zullen we steeds minder schrikken van plannen met als doel hulpverleners criminaliseren. Wat doet dat met het morele plichtsbesef om mensen in nood te helpen? En zelfs wanneer we de humane plicht buiten beschouwing zouden laten, is er nog altijd een juridische plicht waar iedereen zich aan dient te houden.

De Raad van Europa 1moest EU-landen er vorige maand in een kritisch rapport aan herinneren dat er een wettelijke verplichting bestaat om mensen in nood te helpen. ‘De bescherming van vluchtelingen, asielzoekers en migranten die reizen over zee, vormt een integraal onderdeel van internationale mensenrechten, wetten voor vluchtelingen en maritieme wetten’, zo staat in het document beschreven.

Volgens het in 1985 in werking getreden SAR-verdrag van de Verenigde Naties moet het dichtstbijzijnde schip in nood verkerende mensen op zee redden en in de dichtstbijzijnde veilige haven aan wal zetten. De Sea-Watch 3 was welkom in de haven van Tripoli in Libië, maar die bestemming werd niet als veilig beschouwd en was dus geen optie. Als kuststaten en vlaggenstaat er samen niet uitkomen, ligt de verantwoordelijkheid volgens het SAR-verdrag bij de vlaggenstaat. Voor de Sea-Watch 3 was dat Nederland, maar volgens Sea-Watch kwam er ook na vele mails en telefoontjes geen reactie.

Tegenwerking van lidstaten
Ondanks de niet mis te verstane wetgeving proberen Europese partijen keer op keer reddingsoperaties op de Middellandse Zee tegen te werken. Zo was op OneWorld eerder te lezen over de Spaanse Helena Maleno, die vanuit Marokko de Spaanse kustwacht helpt bij het lokaliseren van bootjes die in de problemen zijn geraakt in de Straat van Gibraltar, en over Anabel Montes, missieleider van de Spaanse ngo Open Arms. Beide vrouwen werden beschuldigd van mensensmokkel en aanzetten tot illegale immigratie. De Syrische zwemster Sarah Mardini werd vorig jaar door de Griekse autoriteiten opgepakt op verdenking van onder meer spionage en lidmaatschap van een criminele organisatie. In 2015 bracht ze met haar zus achttien vluchtelingen aan land op Lesbos, door zwemmend hun boot voort te bewegen.

Kapitein Carola Rackete van Sea-Watch 3 kan nu aan dit rijtje gecriminaliseerde hulpverleners worden toegevoegd. Na aankomst in de haven van Lampedusa werd ze door de Italiaanse politie gearresteerd, omdat ze zou hebben geholpen bij illegale immigratie.

Na drie dagen werd ze vrijgelaten en op 18 juli moet ze voor de rechtbank verschijnen. Matteo Salvini, de Italiaanse vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken, had geen goed woord over voor de ‘softe’ aanpak van de onderzoeksrechter die haar huisarrest ophief. Op zijn Facebookpagina ging de politicus flink tekeer over ‘die Duitse communist’ die wat hem betreft snel achter de tralies moet verdwijnen.

Rackete zegt zich te hebben gehouden aan het internationaal maritiem recht. Daarin staat onder meer dat bij een noodgeval aan boord een land verplicht is om de haven te openen. Het is aan de kapitein om te beslissen wanneer het een noodgeval betreft. In de Italiaanse krant Corriere della Sera vertelde Rackete dat ze bang was dat migranten zichzelf van het leven zouden beroven vanwege de uitzichtloze en wanhopige situatie. Elf opvarenden waren in de twee weken dat het schip naar een veilige haven zocht, geëvacueerd omdat ze er zo slecht aan toe waren.

Reactie Sea-Watch
Woordvoerder van Sea-Watch Jelle Goezinnen heeft goede hoop dat zijn collega Rackete niet vervolgd zal worden, mede doordat de onderzoeksrechter van de Siciliaanse stad Agrigento al heeft gezegd dat er geen bewijs was voor contacten tussen de ngo en mensensmokkelaars, en dat Rackete haar plicht heeft gedaan door levens te beschermen.
Wel maakt Goezingen zich grote zorgen over het beleid van de Nederlandse regering. “Door uitspraken als die van Kamerlid Van Wijngaarden worden hulporganisaties geframed. En ook al wordt een boodschap een dag later wat afgezwakt, het is wél zo genoemd. Het wordt gepresenteerd alsof er goede en slechte hulporganisaties zijn, en mensen worden gevoed met het idee dat er iets mis is.

Laat er geen twijfel over bestaan dat Italië op alle vlakken een afschuwelijke politiek bedrijft en dat ze ons en andere hulporganisaties enorm dwarszitten. Máár in perspectief heeft Italië wel veel meer gedaan voor de situatie op de Middellandse Zee dan Nederland. Door Nederland werden de afgelopen paar jaar 28 migranten opgenomen, door Italië honderdduizenden. Nu de havens zijn gesloten, wijst iedereen met de vinger naar Italië. En andersom wijst Italië net zo hard naar Nederland en naar andere Europese landen, en eerlijk gezegd begrijp ik wel waarom. Om tot een oplossing te komen, is het tijd dat Europa écht gaat samenwerken.”