Zoek je een gids? Vraag het de dakloze

‘Hombre! Wat zie ik nu, nieuwe baan?’ Een oudere man – broek vol gaten, plastic zak in de hand, smoezelig petje over z’n lange haren – wankelt richting Juan Carlos en gaat om z’n nek hangen. “Jij daar, zet mij ook eens op de foto!” roept hij naar een toerist met camera. Omstanders lachen zachtjes. Maar Juan Carlos lacht niet. “Sorry”, verontschuldigt die zich tegenover zijn toehoorders, terwijl de man wordt weggestuurd.


Juan Carlos (45) doet niet meer mee. Tien jaar lang leefde hij op straat in Barcelona. Vandaag geeft hij zijn eerste rondleiding aan toeristen in de Catalaanse hoofdstad.
Wie kent de straten nou beter dan iemand die er jarenlang zelf heeft gewoond? Dat is het idee achter de Hidden City Tour, een voor Spanje nieuw initiatief, naar Brits concept. Met zo’n drieduizend daklozen (volgens de laatste telling uit 2011, inmiddels zijn het er waarschijnlijk een stuk meer) kent Barcelona de grootste populatie zwervers van Spanje. Barcelona is geliefd dankzij het gunstige klimaat en – in vergelijking met de rest van het land –meer werkgelegenheid en toegang tot sociale voorzieningen.

Vlaggetje en fotootje
De stad wordt jaarlijks door zo’n 7,5 miljoen toeristen bezocht. In het oude centrum struikel je dan ook over de groepen die achter een gids aanhobbelen – vlaggetje in de hand, microfoon aan de mond. Even kijken, fotootje maken en snel weer door.
Deze tour is anders, intiemer. Een groep bestaat uit maximaal acht personen. De gids leidt je in anderhalf uur door de wijken El Raval of Gòtic. Deels gaat de wandeltocht langs de wat traditionelere plekken: lieflijke pleintjes, mooie kerken. “Barcelona is een openluchttheater”, vertelt Juan Carlos met zijn zachte stem. “Je hoeft nergens naar binnen te gaan om mooie dingen te zien.” Zijn donkerbruine ogen werpen een vragende blik op Lisa Grace, zijn coach en de initiatiefneemster van Hidden City Tours. “Je doet het goed hoor”, zegt ze. “Ga maar door”.

Gratis maaltijden
Wanneer de rondleiding off road verder gaat, vervaagt de onzekerheid. Juan Carlos biedt toeristen een kijkje in het leven op straat. Waar hij zich douchte in de tien jaar dat hij dakloos was. Waar hij schuilde voor de regen. Waar er gratis maaltijden worden uitgedeeld – “de rij wordt elke week langer”. Waar verslaafden zorg kunnen krijgen. Maar ook waar er flink drugs wordt gedeald en waar je als toerist maar beter extra goed op je handtas kunt letten.
Juan Carlos geeft de rondleidingen in het Spaans en Catalaans. Zijn collega Fernando (62) oefent hard om vanaf eind oktober ook Engelstalige toeristen rond te kunnen leiden (tot die tijd wordt hij vertaald). Fernando zat twintig jaar in de gevangenis, waarvan vier jaar in Thailand. Eenmaal op vrije voeten, vond hij een baan als vrachtwagenchauffeur. Maar toen het bedrijf waarvoor hij werkte door de crisis moest sluiten, stond Fernando op straat. Anderhalf jaar woonde hij met een andere man in een huis in de bergen. Zonder warm water, zonder elektriciteit en licht.
Fernando en Juan Carlos werden door ngo’s geselecteerd en voorgesteld aan de Britse oprichtster Lisa Grace, die hen vervolgens in drie maanden tijd klaarstoomde als gids. “Het zijn geen officiële tourgidsen”, legt Grace uit, “en dat willen we ook niet van ze maken. We willen toeristen iets anders bieden en hopen hen vooral de sociale realiteit te kunnen laten zien. Want hoe mooi de stad ook is, Barcelona kent ook, helaas steeds meer, enorme sociale problemen.”