‘Ik wil oud worden als een Spaanse opa’
Wat betekent oud worden voor Marie in Eindhoven en Marie in Barcelona? Theatermaakster Michèle Rijzewijk uit Eindhoven onderzoekt het.
Je kunt dit artikel ook lezen op ED.nl
“In Eindhoven zijn ze ‘serieuzer’, ‘rijker’ en is er ‘meer sociale zekerheid’. Marie (71), Jonatan (70) en Aurora (80) zijn alle drie nog nooit in Nederland geweest, maar geloven wel dat dáár oud worden heel anders moet zijn dan in hun woonplaats Barcelona. Het drietal doet mee aan een project van de Eindhovense theatermaakster Michèle Rijzewijk, die de verschillen en overeenkomsten onderzoekt tussen oud worden in beide steden.
Daarvoor liep Rijzewijk, samen met vormgever Luka Kooijmans en productieleider Jasmijn van den Berg, een week lang mee met ouderen in Barcelona. Ze sloten aan bij de dansmiddag en bingoavond, kwamen bij mensen thuis voor het ontbijt, de siësta en het avondritueel, en woonden de repetitie bij van een theatergezelschap dat komende zomer op de planken staat met een voorstelling genaamd Eindhoven. De beelden die ze in Barcelona op camera vastlegden, worden gebruikt voor de voorstelling EHV-BCN, begin april te zien in Pand P in Eindhoven.
Marie, Jonatan en Aurora mogen dan ‘slechts’ amateuracteurs zijn, daar is weinig van te merken zodra de camera tevoorschijn komt. Aurora doet een niet van echt te onderscheiden nep-siësta terwijl de Catalaanse nieuwslezer op televisie luid doortettert; Jonatan – voor wie het eigenlijk allang lunchtijd is – loopt zonder mokken drie keer hetzelfde rondje door het stadspark en Marie tilt bij een dansoefening haar rok subtiel wat hoger op zodra ze in de gaten heeft dat de cameralens haar volgt. Bij de aanstaande voorstelling van Rijzewijk is met name voor Marie een belangrijke rol weggelegd. Het toeval wil namelijk dat de Eindhovense in haar thuisstad óók een Marie voor het project wist te strikken. En dus ligt een directe vergelijking van de twee Maries voor de hand. Bij de voorstelling zal de Eindhovense Marie, bijna 90 jaar, op het toneel staan, terwijl er tegelijkertijd beelden van Marie uit Barcelona geprojecteerd worden.
Eén overeenkomst tussen de Nederlandse en Spaanse Marie staat in ieder geval vast: beide dames weten maar al te goed hoe ze het publiek voor zich winnen. ,,Ik kende de Eindhovense Marie al van mijn voorstelling Stratum Oma’s, waar zij ook een rol in speelde. Omdat ze zo veel humor heeft en bovendien een geweldige verhalenverteller is, heb ik haar nu opnieuw gevraagd”, licht Rijzewijk toe. En ook haar naamgenoot uit Barcelona heeft de lachers overduidelijk op haar hand. Zo steekt ze de microfoon diep in haar boezem als er tijdens het filmen even niemand is om het geluid te regelen. ,,Zo, ook weer geregeld.”
Maar verschillen tussen beide dames zijn er ook. Marie uit Eindhoven woont in residentie Vitalis Wilgenhof in Stratum. Haar man en enige dochter zijn overleden. Ze heeft kleinkinderen en is zelfs al overgrootmoeder. Eenzaam voelt ze zich nooit en ze moet er niet aan dénken om met familie onder één dak te wonen, vertrouwde ze Rijzewijk toe.
Marie uit Barcelona woont op zichzelf, is al 42 jaar weduwe, ‘moet niets van mannen weten’ en nam haar zoon onlangs in huis na diens scheiding. Hoewel ze zich mentaal nog ‘een meisje van dertig’ zegt te voelen, vindt ze ouder worden vaak ook maar een triest gebeuren. Naar een bejaardenhuis moeten is haar grote angst. ,,Dat zou ik ook niet kunnen betalen.”
Opvallend is dat ook Maries medespelers Jonatan en Aurora zeggen dat ze zich zorgen maken over hun financiën, wanneer hen wordt gevraagd naar het grootste verschil met ouderen in Eindhoven. ,,Ik krijg een heel klein pensioen van 600 euro”, zegt Jonatan. Aurora is erg teleurgesteld in de Spaanse staat: ,,Zonder steun van familie of sociale organisaties zou ik niet rond kunnen komen. Dat is in Nederland wel anders, toch?”
Het is niet de eerste keer dat Rijzewijk ervoor kiest om met ouderen te werken. In 2015 presenteerde ze de voorstelling Stratum Oma’s, over het leven van Stratumse vrouwen op leeftijd, geïnspireerd op een project van theatermaakster Marta Galán van het Antic Teatre in Barcelona. Nu werken Rijzewijk en Galán opnieuw samen. Het idee om een voorstelling te maken waarbij toneel en documentaire uit Barcelona gecombineerd worden, sprak Galán zo aan, dat zij besloot om met haar gezelschap een dergelijk project te maken, dat toepasselijk de naam ‘Eindhoven’ kreeg. De Catalaanse ouderen repeteren elke vrijdag en de voorstelling zal komende zomer te zien zijn in Barcelona. ,,We maken totaal verschillende voorstellingen, maar helpen elkaar door beelden en informatie te delen”, legt Rijzewijk uit. Na een week in de Catalaanse hoofdstad durft ze voorzichtig wat conclusies te trekken over ouder worden in Barcelona en in Eindhoven. ,,Ouderen zijn hier heel actief. Ze hebben veel hobby’s, doen vrijwilligerswerk en zitten bij clubjes. Maar wat wij de leukste ontdekking vonden, zijn de hangouderen. Dat zijn vooral mannen die hier op pleintjes samenkomen en uren staan te kletsen. We hebben met die mensen gesproken en hen gevraagd wat het voor ze betekent. Zoiets hebben we echt niet in Nederland. We zijn aan het onderzoeken wat dat met je doet als oudere, dat je zo’n hanggroepje hebt waar je elke dag naartoe kan. ”
De theatermaakster zou niet willen stellen dat ouderen in Barcelona gelukkiger zijn dan in Eindhoven, maar merkte wel dat ze er zélf gelukkig van werd om bij de Spaanse ouderen te zijn. Terwijl ze er in Nederland vaak juist een beetje depressief van wordt. ,,Oud worden als Spaanse opa, dat zou ik wel willen.”
Als even later, tijdens de dansmiddag in het snikhete buurtcentrum, een oudere deelnemer door de warmte onderuitgaat en er drie opgedofte dames op leeftijd met hun Spaanse waaier komen aangesneld om hem weer bij kennis te brengen, kan met die uitspraak eigenlijk alleen maar worden ingestemd.