Wat de Catalaanse protestbeweging leerde van Hongkong

Catalaanse separatisten laten zich inspireren door de filosofie en tactieken van demonstranten in Hongkong. Waarom werkt die manier van actievoeren zo goed aan weerszijden van de wereld? En wat heeft Bruce Lee ermee te maken?

Dit artikel kun je ook lezen op de site van OneWorld.

Op 2 september verschijnt op Catalaanse sociale media een filmpje van een pannetje water op een fornuis. Het vuur springt aan en het water begint te koken. Dan een tekst in beeld: We veranderen de staat der dingen. Democratische Tsunami. Toen het filmpje werd gedeeld, was de aanhang van Tsunami Democràtic nog bescheiden. Precies zes weken later kreeg de Catalaanse protestgroep het voor elkaar om de luchthaven van Barcelona en een deel van de stad lam te leggen.

De ‘tsunami’ die op 14 oktober het vliegveld van Barcelona overspoelde, deed sterk denken aan de protesten in Hongkong van de afgelopen maanden. In juli en augustus bezetten demonstranten daar de internationale luchthaven Chek Lap Kok. Net als in Hongkong kreeg de politie in Catalonië de massa’s demonstranten nauwelijks onder controle. Metro’s en treinen moesten worden stilgelegd, vluchten werden geannuleerd en honderden passagiers misten hun vlucht omdat ze door de chaos te laat op het vliegveld aankwamen. De actie veroorzaakte opnieuw een hoop internationale aandacht voor de Catalaanse zaak, waarmee één belangrijk doel alvast behaald was.

Hoewel de actievoerders in Hongkong en Catalonië elk hun eigen strijd voeren, laten de beweegredenen achter de protesten ook overeenkomsten zien. In beide autonome regio’s spelen gevoelens van onderdrukking (door respectievelijk China en Spanje) en eisen demonstranten meer democratische vrijheden. Bij de protesten op het vliegveld van zowel Hongkong als Barcelona excuseerden demonstranten zich voor het ongemak dat reizigers ondervonden, maar benadrukten ze dat hun eigen situatie toch echt vervelender was.

‘Sorry about your lost flight, but think about losing your democracy’, hadden demonstranten in Barcelona met een spuitbus op de ramen geschreven. Dat doet denken aan de protestborden die de ‘broeders’ in Hongkong eerder omhooghielden, met teksten als ‘Sorry for the inconvenience caused. We are fighting for our freedom.’

Wat is er in Catalonië en Hongkong aan de hand?
Op maandag 14 oktober veroordeelde het Spaanse hooggerechtshof negen Catalaanse separatistenleiders tot hoge gevangenisstraffen wegens het organiseren van een referendum over Catalaanse onafhankelijkheid op 1 oktober 2017. De zeven politici en twee leiders van burgerbewegingen moeten tussen de negen en dertien jaar de gevangenis in. Een half miljoen Catalanen gingen de straat op in protest tegen de uitspraak.

De protesten in Hongkong begonnen dit voorjaar als reactie op een uitleveringswet van de regering. Met die wet zouden lokale autoriteiten verdachten kunnen uitleveren aan landen waar Hongkong geen uitleveringsverdrag mee heeft, zoals China. De demonstranten vreesden dat de Chinese regering de wet zou gebruiken om dissidenten vast te zetten. Het wetsvoorstel werd begin september ingetrokken, maar de betogingen waren toen al uitgegroeid tot een bredere protestbeweging om meer democratie te eisen. Afgelopen weekend laaide de onrust weer op.

Nieuwe generatie
Wat afgelopen week opviel in Barcelona, was het jonge profiel van de betogers. Catalanen zijn ervaren demonstranten en de afgelopen jaren gingen honderdduizenden mensen de straat op. In Spanje is demonstreren iets van álle generaties en wordt er niet zelden een familieactiviteit gemaakt, waar opa en oma ook aan meedoen.

Bij de door Tsunami Democràtic aangekondigde protesten waren de actievoerders echter opvallend jong. In Hongkong is dat niet anders. Het lijkt erop dat hun manier van demonstreren in het bijzonder aanslaat bij de jongere generaties, die goed raad weten met moderne organisatie, communicatie en technologie.

Be water, my friend
Op de berichtendienst Telegram heeft Tsunami Democràtic op het moment van schrijven ruim 358.000 volgers. Dat de ogen van de Catalaanse demonstranten op Hongkong zijn gericht, blijkt afgelopen donderdag, uit het volgende bericht: ‘We hebben er nu meer [volgers] dan het grootste kanaal van Hongkong (met een vergelijkbare bevolking)’. De volgers van het kanaal worden sinds begin september op de hoogte gehouden over hoe en waar er wordt geprotesteerd. In de weken voorafgaand aan de uitspraak tegen de Catalaanse separatistenleiders – door de regiopresident aangekondigd als ‘hét moment om burgerlijke ongehoorzaamheid te tonen’ – werden actievoerders klaargestoomd met tips als ‘neem een externe batterij mee voor je telefoon’, ‘zorg voor genoeg eten en drinken om de dag buitenshuis door te brengen’ en ‘trek gemakkelijke schoenen aan’.Op hun beurt kijken Hongkongse demonstranten trouwens ook naar Catalonië; ze moedigen de acties daar aan. Zo deelde de populaire Hongkongse zangeres en activiste Denise Ho op Twitter dat ze ‘tranen in haar ogen kreeg bij het zien van de protesten in Catalonië, geïnspireerd door jonge Hongkongers’.

Op 14 oktober, enkele uren na de uitspraak, kregen de volgers in Catalonië het bericht waar ze al die tijd op hadden gewacht: ‘Allemaal naar het vliegveld!’ Een paar uur later volgde een foto van demonstranten bij terminal 1. ‘We zijn al met duizenden en we gaan de wereld over. We moeten met meer zijn. Veel meer. Trouwens, water vindt altijd een weg. #BeWaterMyFriend.’

Die hashtag, verwijzend naar de beroemde oneliner van vechtkunst-acteur Bruce Lee, was eerder ook al door de protestbeweging in Hongkong gebruikt. Demonstranten worden opgeroepen om onvoorspelbaar, snel en behendig te zijn – net als water dus. ‘De tsunami, dat ben jij’, herhaalde Tsunami Democràtic meermaals op haar Telegram-pagina.

Kat-en-muisspel
Naast de openbare sociale mediakanalen van Tsunami Democràtic bestaat er ook een geheimzinnige app die gebruikers met een speciale QR-code kunnen downloaden. Die code kan alleen worden doorgegeven door telefoons die fysiek dichtbij elkaar zijn en wordt naar verluidt met weinig mensen gedeeld, om te voorkomen dat de autoriteiten toegang krijgen. Gebruikers van de app kunnen dankzij geolokalisatie live zien waar de meeste demonstranten of politieagenten zich bevinden. Op die manier lokken ze de politie naar bepaalde plekken of kunnen demonstranten juist een plek zonder politie opzoeken.

Ook hier lijken de Catalanen naar Hongkongs voorbeeld te handelen. Eind september werd een openbare bijeenkomst georganiseerd door ANC, de Catalaanse burgerbeweging waarvan de leider vorige week tot negen jaar cel werd veroordeeld. Thema van de meeting: ‘Ervaringen in het gebruik van nieuwe technologieën in de niet-gewelddadige strijd: de casus Hongkong’. Kenmerkend voor de protesten in Hongkong is dat demonstranten steeds een kat-en-muisspel spelen met de politie, waarbij ze zich organiseren door middel van technologieën als geolokalisatie.

Geweldloze strijd?
Een nieuwe ontwikkeling bij de demonstraties in Catalonië zijn de hevige rellen die dagen achtereen plaatsvonden. Die wending is verrassend, want de voorbije jaren waren demonstranten in de autonome Spaanse regio er juist zo trots op dat hun protestvoering vreedzaam verliep. Maar sinds maandag 14 oktober werd er in het centrum van Barcelona schade aangericht ter waarde van 2,5 miljoen euro. De politie verrichtte in totaal bijna tweehonderd arrestaties en afgelopen zondag lagen er nog veertien mensen in het ziekenhuis. In Hongkong laaide het geweld afgelopen weekend ook opnieuw op en werden honderden winkels vernield.

Op verzoek van een Spaanse rechter werd op 18 oktober de website van Tsunami Democràtic uit de lucht gehaald. Het platform zou ‘terrorisme’ mogelijk maken, zegt de rechter – zonder verder in te gaan op wat dat terrorisme precies inhoudt. Wie de gezichten achter de organisatie zijn, is vooralsnog niet duidelijk. Tussen de op sociale media verspreide berichten benadrukt Tsunami Democràtic verschillende keren dat het te allen tijde een geweldloze strijd moet blijven.

Extinction Rebellion
Zonder sociale media hadden de protesten in Hongkong en Catalonië er waarschijnlijk heel anders uitgezien. Informatie wordt niet meer binnen een bepaalde protestgroep uitgewisseld, maar is (in veel gevallen) toegankelijk voor iedereen met een internetverbinding. Tactieken die op één plek succes hebben kunnen overal ter wereld worden toegepast. Een groep die daar ook dankbaar gebruik van maakt is Extinction Rebellion.

De internationale klimaatactivisten lijken, net als de Catalaanse demonstranten, goed te hebben gekeken naar Hongkong. Zo werd deze maand in Londen een groep demonstranten gearresteerd op het vliegveld en maken de klimaatbetogers gebruik van ‘Hongkongse’ handgebaren om de politie te slim af te zijn. En ook hier dook Bruce Lee weer op: het thema van de protesten op 11 oktober was Like Water: ‘We’re fluid, constantly moving, flowing and regrouping’.